9 Mayıs Dünya Çölyak Günü nedeniyle Çölyak hastalığı hakkında merak edilen soruları cevaplandırmak amacıyla, Müdürlüğümüzün Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar Birimi tarafından Doç. Dr. İbrahim Hakan BUCAK ile röportaj yapıldı.
Çölyak hastalığı nedir?
Çölyak hastalığı barsaklardaki sindirimi sağlayan villus adlı yapılarda hasara sebep olan ve bu nedenle yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen, yaşam boyu süren bir sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerisinde bulunan gluten isimli bir protein neden olmaktadır. Bu nedenle çölyak hastalığının diğer adı glüten enteropatisidir.
Çölyak nasıl bir hastalıktır?
Ailevi (genetik ) yönü olabilen bir hastalıktır. Kişide doğuştan bir yatkınlık söz konusu ise bir takım çevresel faktörlerin tetiklemesiyle ortaya çıkabilir. Diğer otoimmün hastalıklarla birlikteliği olabilir. Örnek verecek olursak şeker hastalığı, tiroid hastalığı, romatolojik hastalıkları sayabiliriz.
Çölyak Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalarında gözlenen genel belirtiler şunlardır:
- Şişkinlik (karın bölgesinde öne doğru) ve karın ağrısı
- İshal
- Kilo kaybı veya kilo alamama
- Gelişme geriliği
- Boy kısalığı
- Demir ve B12 vitamini eksikliğine bağlı kansızlık
- İştahsızlık, gaz sancısı, mide bulantısı
- Kaslarda güçsüzlük
Çölyak hastalığı hangi yaşlarda görülür?
En sık başlangıç dönemi hayatın ilk 6-24 aylık dönemidir. Bu dönemde ek gıdaya başlandığında klinik bulgular açısından dikkatli olunmalıdır. Ayrıca çölyak hastalığı hayatın her döneminde tanı koyulabilen bir hastalıktır.
Çölyak Tanısı nasıl konulur?
Çölyak tanısı için kandan bakılan tarama testleri (doku transglutaminazı, anti endomisyum anitkoru vs) mevcuttur. Tarama testleri pozitif çıkan hastalarda ya da Çölyak Hastalığına ait klinik bulguların belirgin olduğu hastalarda endoskopi yoluyla barsak biyopsisi alındıktan sonra patolojik olarak kesin tanı koyulmaktadır.
Çölyak hastalığının tedavisi nedir?
Çölyak hastalığında etkin olduğu bilinen tek tedavi, glutenin ömür boyu diyetten çıkarılmasıdır.
Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler nelerdir?
Çölyak hastaları buğday, çavdar, arpa ve yulaf içeren gıdalar dışındaki yiyecekleri tüketebilirler. Tüm sebze, meyveler ve bakliyatları, tüm katkısız katı ve sıvı yağları, yumurta, bal, reçel, zeytin gibi kahvaltılıkları, kırmızı et, balık, tavuğu menülerinde bulundurabilirler.
Mısır, pirinç, patatesin hem kendisi doğrudan beslenme amacıyla kullanılabilir, hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu da kullanılabilir.
Çölyak hastalarının diyetlerinde bulunmaması gereken besinler nelerdir?
• Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi).
• Gluten içeren unlara batırılarak kızartılmış tavuk, balık, sebze gibi tüm ürünler.
• Gluten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler.
• Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Paket içeriği mutlaka kontrol edilmelidir.
• Soslu kuruyemişler gluten içerdiği için tüketilmemelidir. Ancak kuruyemişlerin glutenle işlem görmemiş, soslanmamış doğal halleri tüketilebilir.
Çölyak hastaları beslenirken bahsettiğiniz ürünlere dikkat etmezlerse hangi sorunlarla karşılaşabilirler?
Diyette bulunmaması gereken gıdaları tüketmeleri ilk aşamada herhangi bir sorun yaratmıyor gibi görünebilir. Ama bu besinler vücutta hemen olumsuz etkilerini oluşturmaya başlar. Öncelikle ince barsakların üst kısmında emilimi sağlayan villuslar tahrip olmaya başlar. Aylar ve yıllar içerisinde kişi farkında olmadan bu hasar belli bir noktaya geldiğinde düzelmeyen ishal, halsizlik, kas krampları ve daha uzun vadede anemi ortaya çıkabilir.
Uzun süreli olarak diyete uyulmaması halinde ise nöropati dediğimiz sinir sistemi hasarı nedeniyle vücutta uyuşmalar, döküntülü cilt lezyonları, kemik erimesi ve buna bağlı ağrılar, ince barsaklarda iyileşmeyen ülserler meydana gelebilir. Bu yüzden diyetine dikkat etmeyen hastalar aylar veya yıllar içinde ağır bulgularla karşımıza çıkabilirler.
Ayrıca T hücreli intestinal lenfoma gibi kanser de ortaya çıkabilir.
Çölyak hastaları için piyasada özel glutensiz gıdalar var mıdır?
• Evet bu kişiler çeşitli marketlerden glutensiz un, ekmek, makarna, şehriye, irmik, güllaç, tarhana, bisküvi, çikolata, kek, kraker temin edebilirler.
Bu hastalığın gidişatı nasıldır?
Çölyak hastalığında diyete uyum esastır. Glutensiz beslenme, bir yaşam tarzı olmalıdır. Yaşam boyu sağlığın korunması için diyete tam uyulmalıdır. Dikkatli bir beslenme programıyla her sağlıklı insan gibi bu bireyler büyür, okula gider, evlenir, çocuk sahibi olur, çalışır ve yaşantısına devam edebilirler.
Çölyaklı bireylere önerileriniz nelerdir?
Gluteni tamamen hayatlarından çıkarıp bir yaşam tarzı haline getirmelerini öneririm. Bu şekilde sağlıklı bir hayat sürebilirler. Ayrıca gizli gluten kaynaklarına karşı tedbirli olmalılar, mutlaka etiket okuma alışkanlığı kazanmalı, glutensiz olduğundan emin olmadıkları hiçbir besini tüketmemelidirler.