Kist hidatik, olarak
da adlandırılan kistik ekinokkoz; erişkin formunun köpek, kurt, tilki gibi et
yiyen hayvanların ince bağırsaklarında yaşadığı Echinococcus granulosus adı
verilen parazitin larvalarının sebep olduğu zoonotik bir hastalıktır.
Parazit yumurtalarının
ağız ve solunum yoluyla alınmasından sonra insanların karaciğer, akciğer,
dalak, beyin gibi iç organlarında kistler oluşturarak bulunduğu yere bağlı
olarak ölüme yol açabilen kist hidatik ülkemizde hayvanlarda çok yaygındır ve
ciddi ekonomik kayıplara yol açmaktadır.
Parazitin gerçek ara
konakları koyun, keçi, sığır, domuz ve develer, son konakları ise köpek, kurt,
tilki gibi et yiyen hayvanlardır. Ancak, esas kaynak sıklıkla köpeklerdir. Koyunların
kistli iç organlarının köpeklere yedirilmesi ile kist içinde bulunan genç
parazit köpeklerin bağırsağına yerleşerek olgunlaşır ve ergin parazit oluşur.
Köpekteki ergin parazitler yumurtlamaya başlar ve bu yumurtalar köpeğin dışkısı
ile dışarı atılır. Bu yumurtalar ile bulaşık otları yiyen koyunlarda parazitin
genç formu oluşur. Parazitin yaşamını devam ettirmesi ve çoğalabilmesi için hem
koyunlara hem de köpeklere ihtiyacı vardır.
Köpek dışkısı ile
atılan yumurtalar çok dayanıklıdır, toprakta ve soğukta bir yıl kadar canlı
kalabilirler. Dışkıyla atılan yumurtalar hayvanların ayakları, arazi eğimi,
rüzgar ve yağmurla yayılırlar.
Hastalık insanlara
paraziti taşıyan köpek, kedi, çakal, tilki, kurt gibi hayvanların dışkısı ile
etrafa yayılan parazitin yumurtaları ile kirlenmiş çiğ tüketilen meyve ve
sebzelerin yenmesi, suların içilmesi, rüzgar ile uçuşan yumurtaların solunum
yoluyla alınması ve paraziti taşıyan köpekler sevildikten sonra ellerin yıkanmaması
yoluyla bulaşır.
Hastalığın belirtileri
insanların organ ve dokularında oluşan kistlerin büyüklüğüne ve yerine göre
farklılık gösterir. Kistler nohut büyüklüğünden çocuk başı büyüklüğüne kadar
değişik boyutlarda olabilir. Hastalığın başlarında kistin küçük olduğu
dönemlerde uzun yıllar boyunca hiçbir belirti vermeyebilir. Kist
büyüdükçe; bulunduğu bölgeye ve oluşturduğu baskıya göre belirtiler ortaya
çıkar. Kistler en sık karaciğer ve akciğerlerde görülürler. Karaciğer
yerleşiminde karnın sağ üst kısmında ağrı, bulantı, kusma ve bazen kaşıntı,
sarılık gibi belirti görülür. Akciğer tutulumunda solunum sıkıntısı, öksürük,
ağızdan kan gelmesi ve göğüs ağrısı olabilir. Diğer organ ve sistem
tutulumlarında da bu bölgelere ait tablolar ortaya çıkar.
KİST HİDATİK
HASTALIĞINDAN KORUNMAK İÇİN;
- Köpek
ve kedilere çiğ gıdalar ile kistli iç organlar kesinlikle
yedirilmemelidir.
- Kişisel
temizlik kurallarına dikkat edilmeli, içme ve kullanma suları temiz
olmalı, çiğ yenen sebze ve meyveler bol su ile iyice yıkandıktan sonra
tüketilmelidir.
- Sahipli
köpek ve kediler, muhakkak parazit yönünden tedavi ettirilmeli ve
sahiplerince gezdirilirken etrafa dışkılamaları halinde mümkünse dışkı
uygun bir şekilde toplanıp bertaraf edilmelidir. Köpekler, çocukların oyun
oynadıkları oyun bahçesi, park, okul bahçesi gibi yerlerde dolaştırılmamalıdır.
- Belediyeler
tarafından sahipsiz köpeklerin müdahaleleri yapılmalıdır.
- Köpekler
parazit yumurtaları burunlarına ve tüylerine bulaştırabilirler. Parazit
mücadelesi yapılmadan serbest dolaşan köpeklerin okşanması ve sevilmesi
sırasında parazit yumurtaları ellere bulaşabilir. Bu şekilde kirlenen
ellerin yıkanmadan ağıza götürülmesi ile parazitin yumurtası alınır. Bu
nedenle, özellikle çocukların sokak köpekleri ile oynamalarına izin
verilmemeli, temas halinde ellerin bol su ve sabunla yıkanması
sağlanmalıdır.
- Sağlıksız
koşullarda yapılan hayvan kesimi, hastalığın yayılmasında köpeklerden çok
daha fazla etkilidir. Bu nedenle hayvan kesimleri, mezbahalarda ve
veteriner hekim kontrolünde yapılmalıdır. Kesilen veya ölen hayvanların
kist bulunduran organları köpeklerin ve diğer etçil hayvanların
ulaşamayacağı şekilde gömülerek bertaraf edilmelidir. Özellikle kurban
bayramlarında bu hususlara daha çok dikkat edilmelidir. Kurban kesimi için
belediyelerce tahsis edilen özel kesim yerleri kullanılmalı ve kesimler
veteriner hekim gözetiminde yapılmalıdır. Kurban Bayramında kesilen
koyunların kistli organları köpeklere yedirilmemeli, yakarak imha edilmeli
ya da derin bir çukura gömülmelidir.
Uzm. Dr. Erdoğan ÖZ
Adıyaman İl Sağlık Müdürü