El yıkama: Ellerin düz sabun ve su ile yıkanmasıdır.
El hijyeni: El yıkama, antiseptik ile yıkama, antiseptik ile ovma veya cerrahi el antisepsisi dahil olmak üzere tüm uygulamaları kapsayan genel bir tanımdır.
El antisepsisi: Antiseptik el yıkama veya antiseptik el ovmayı ifade eder.
Sağlık hizmetlerinin temelini, sağlığın korunması ve geliştirilmesi faaliyetleri teşkil etmektedir. Bu çerçevede toplumda hijyen uygulamalarının yaygınlaştırılması önemli bir koruyucu sağlık hizmeti olarak değerlendirilmektedir. Hijyeni sağlamada en temel kural ise, ellerin doğru yöntem ile yıkanmasıdır. El yıkama, birey ve toplum sağlığının korunması açısından basit, ucuz, toplumun her kesimi tarafından uygulanabilir ve son derece etkili bir yöntemdir. 2022 yılı “15 Ekim Dünya El Yıkama Günü’’ sloganı “ELLERİMİZİ YIKAYALIM SAĞLIĞIMIZI KORUYALIM” olarak belirlenmiştir.
Çağdaş sağlık hizmeti anlayışı, öncelikle sağlığın koruması ve geliştirilmesini gerektirmektedir. Bu çerçevede ele alındığında, günümüzde toplumda hijyen uygulamalarının yaygınlaştırılması önemli bir koruyucu sağlık hizmeti olarak değerlendirilmektedir. Hijyen sözcüğü, sağlıklı ortamın korunması amacıyla her türlü hastalık etmeninin ortamdan uzaklaştırılması olarak tanımlanır. Hijyeni sağlamada en temel kural, ellerin doğru yöntem ile yıkanmasıdır. El yıkama, birey ve toplum sağlığının korunması açısından basit, ucuz, toplumun her kesimi tarafından uygulanabilir ve son derece etkili bir yöntemdir.
Ellerimizi Neden Yıkamalıyız?
Günlük yaşantımızda ellerimiz, çevre ile her türlü bağlantıyı sağlayan, bu nedenle de en fazla bakteri barındıran organımızdır. El yıkama, çok sıradan ve günlük bir iş olması nedeniyle, genellikle ihmal edilen bir konudur. Oysa ki, hem kendimizin hem de çevremizdekilerin sağlığını korumak ellerimizdedir. Çevre ile sürekli temas halinde olan ellerimiz yoluyla taşınan bakteriler basit bir soğuk algınlığından, SARS, hepatit A, Avian Influenza gibi öldürücü bir çok hastalığın gelişimine neden olabilmektedir. Özellikle sağlık personelinin elleri, mikroorganizmaların hastadan hastaya yayılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Bu nedenle, yetersiz el hijyeni, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde halen yaygın olarak görülen hastane enfeksiyonlarına neden olan başlıca etmenler arasında yer almaktadır. Yüksek morbidite, mortalite ve tedavi maliyetine neden olan bu enfeksiyonlardan korunmaya yönelik tedbirlerin başında, yeterli el hijyeninin sağlanması gelir. Yeterli el hijyeni aynı zamanda, besin kaynaklı hastalıkların azaltılmasında, okullarda sıklıkla görülen gastroenteritler, dışkı ile bulaşan hastalıklar, parazit ve mantarların gelişiminin önlenmesinde de basit ancak en etkili koruma yöntemidir.
Ellerimizi Ne Zaman Yıkamalıyız?
Ellerimiz gün boyunca kirlenir. Bazı bakteriler, özellikle Staphylococcus ve Micrococcus türleri, gözenek, çizik, çatlak, kir ve kıllara sıkıca yapışmış vaziyette bulunurlar ve yağ ve ter salgıları özellikle toz ve kirle karışarak bakterilerin gelişmesi için uygun bir ortam oluştururlar. Bu nedenle, gün içerisinde sık sık ellerimizi yıkamalıyız.
Eller;
1.Yemek hazırlamadan önce,
2.Yemek yemeden önce ve yemek yedikten sonra,
3.Hastaya temas etmeden önce ve hastaya temas ettikten sonra,
4.Tuvaleti kullandıktan sonra,
5.Çocukların altını değiştirdikten sonra,
6. Sigara içtikten sonra, mendil kullandıktan sonra,
7. Steril eldiven kullanmadan önce ve eldiven kullandıktan sonra,
8. Pişmemiş gıdalara (özellikle kırmızı et, tavuk, balık, yumurta) temas ettikten sonra,
9. Üst solunum yolu sekresyonları ile temas ettikten sonra (hapşırma, öksürme vb.),
10. Bozulmuş gıda ve çöplere dokunduktan sonra,
11. Saçlar tarandıktan veya ellendikten sonra,
12. Toplumda ortak kullanılan araçların kullanımından sonra (toplu taşım araçları, para alış verişi, telefon vb)
13. Kedi, köpek ve diğer tüm hayvanları elledikten sonra mutlaka doğru yöntemle yıkanmalıdır.
14. Her iş başlangıcında
15. Cep telefonu, Para ile temas sonrası,
16. Yara ve sivilcelere dokunulduğunda
Ellerimizi Nasıl Yıkamalıyız?
El hijyeninde amaç; kimyasal ve fiziksel zararlıların ve enfeksiyonlara yol açan mikroorganizmaların uzaklaştırılmasını sağlamaktır. Eller sadece su ile yıkandığında, mekanik etki ile görünür kir uzaklaştırılmakta ancak tam bir hijyen sağlanamamaktadır. Bu nedenle, el temizliğinde su ile birlikte sabun kullanılması gerekmektedir. Normal katı el sabunları ve sıvı sabunlar, meydana getirdikleri etkiler bakımından farklı olmamakla birlikte, katı sabunlar bulunduruldukları ortamlardan ve kullanan kişilerin kullanımdan sonra genellikle sabunları temizlemeden yerine koymalarından dolayı, kirlilik kaynağı olabilmektedir. Bu nedenle, özellikle toplu yaşanan yerlerde el temizliğinde sıvı sabunların kullanımı tercih edilmelidir.
Etkin bir el hijyeni, her seferinde doğru yıkama tekniğinin uygulanması ile sağlanabilir. Sadece 30 saniyede uygulanabilecek doğru el yıkama tekniği ile, bulaşıcı ve salgın pek çok hastalığa karşı önlem alınabilir, kişisel ve toplum sağlığının korunmasına önemli bir katkı sağlanabilir. Gün içerisinde ellerinizi aşağıda belirtilen yöntemle sık sık yıkayınız.
1.Ellerinizi ılık veya dayanabileceğiniz kadar sıcak su ile ıslatın ve sabunu ellerimizin bütün yüzeylerine dağıtarak iyice köpürtün.
2.Ellerinizin her yerini (bilekler, avuç içleri, parmaklar, parmak araları, el sırtı ve tırnak içleri) en az 30 saniye kuvvetlice ovalayın.
3.Ellerinizi sabun ile ovaladıktan sonra iyice durulayın.
4.Özellikle halka açık yerlerde tek kullanımlık havlu kağıt ile ellerinizi kurulayın.
5.Ellerinizi kurutmak için kullandığınız kağıt havluyu musluğu kapatmak için kullanın ve çöp kutusuna atın.
Kişisel ve toplum sağlığı açısından doğru el yıkama alışkanlığını kazanır ve çevremize de bu alışkanlığı aşılayabilirsek pek çok bulaşıcı hastalıklar ile besin kaynaklı hastalıkların önüne geçebilmek adına büyük bir adım atmış oluruz. Bu doğrultuda, Sağlık Bakanlığı tarafından toplumun doğru ve etkin el yıkama yönteminin önemi konusunda bilgilendirilmesi amacıyla, çeşitli çalışmalar sürdürülmektedir. Bu kapsamda, halka ve sağlık personeline yönelik geniş kapsamlı bir kampanya hazırlığı başlamıştır. Söz konusu kampanyada başta hastane çalışanları olmak üzere, toplu beslenme sistemlerinde çalışanlar, okul öncesi ve okul çağı çocukları hedef kitle olarak seçilmiştir.
DOĞRU EL YIKAMA TEKNİĞİ
Doğru El yıkama tekniği
El yıkama, antimikrobiyal etkinliği olmayan sabun ile ellerin yıkanması olarak tanımlanmaktadır. Yıkama işlemi ile birlikte eldeki gözle görülebilir kirler ve deride bulunan geçici flora elemanları ortamdan uzaklaştırılmaktadır. Bu etkinliğin gerçekleşmesi için eller en az 20 saniye süreyle yıkanmalıdır. El yıkama için sadece 20 saniye gerekli olmasına rağmen lavaboya gidilip ellerin yıkanması ve kurulanması 40-80 saniye sürmektedir bu da bireylerde el yıkama için uzun bir süre gerektiği düşünülerek ertelenmektedir. Günlük yoğun faaliyetler sırasında çoğu zaman el yıkama işlemi uygun bir şekilde gerçekleştirilememekte ya da 10 saniyeden daha az bir sürede gerçekleştirilmesi nedeniyle yıkama sırasında aşağıda görüldüğü gibi elin bazı bölgeleri temizlenememektedir. Ancak çapraz bulaşmanın önlenmesinde doğru el yıkama tekniği büyük öneme sahiptir.
COVID-19 Pandemi Sürecinde El Yıkama ve Önemi
COVID-19 Pandemi Sürecinde El Yıkama ve Önemi 2019'da Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO), antimikrobiyal direnci azaltmayı küresel sağlık önceliklerinden biri olarak ilan etmiştir. Çoklu ilaca dirençli bakterilerin neden olduğu infeksiyonlardan ölüm sayısı Avrupa'da yılda 34.000'e ve dünya çapında 700.000'e ulaşmıştır. 2020'de dünya daha da büyük bir küresel sağlık kriziyle SARS-CoV-2'nin neden olduğu yeni Korona Virüs Hastalığı (COVID-19) pandemisi ile karşı karşıya kalınmıştır. Diğer infeksiyon önleme ve kontrol (IPC) önlemleriyle birlikte el hijyeni, hem ilaçlara dirençli bakterilerin hem de SARSCoV-2'nin yayılmasını ve çapraz bulaşmasını önlemek için gerekli kritik ve düşük maliyetli bir güvenlik önlemi olmuştur. 12,13 SARS-CoV-2 gibi solunum yolu virüsleri, virüs içeren balgam gibi maddeler ya da damlacıklar göz, burun ya da boğaz yoluyla vücuda girdiğinde yayılır. En sık görülen yayılma biçiminde eller aracı durumdadır. Eller aynı zamanda virüsün bir kişiden diğerine geçmesinde de başlıca aracı durumundadır. Pandemi sırasında virüsün yayılmasını önlemenin en ucuz, kolay ve önemli yollarından biri ellerin sabun ve suyla sık sık yıkanmasıdır.
Pandemi Sürecinde El Hijyeni Hakkında Bilmeniz Gerekenler
1. Ellerimi gerektiği gibi nasıl yıkayabilirim?
Virüsün ellerinizdeki tüm izlerinden kurtulmanız için alelacele suyla çalkalama ve ovuşturma yetmez. Gerçekten etkili bir el yıkamada ne yapılması gerektiği aşağıda adım adım anlatılmaktadır:
Adım 1: Ellerinizi akan suyla ıslatın
Adım 2: Ellerinizin tamamını kapsayacak kadar sabun sürün
Adım 3: Ellerinizin tüm yüzeylerini, arkalarını, parmak aralarını ve tırnak altlarını en az 20 saniye süreyle sabunlayın
Adım 4: Ellerinizi yine akan suyla durulayın
Adım 5: Temiz bir bez ya da tek kullanımlık havluyla kurulayın
2. Ellerimi ne kadar süreyle yıkamalıyım?
Ellerinizi en az 20-30 saniye boyunca yıkamalısınız. Aynısı el dezenfektanı için de geçerlidir: En az %60 alkol içeren bir dezenfektan alın ve ellerinizin her yerinin temizlenmesi için 20 saniye süreyle kullanın.
3. Ellerimi ne zaman yıkamalıyım?
COVID-19’a karşı korunma açısından ellerinizi aşağıdaki zaman ve durumlarda mutlaka yıkamalısınız:
- Burnunuzu temizledikten, öksürdükten ya da hapşırdıktan sonra,
- Toplu taşıma araçlarına bindikten, marketler ve ibadet yerleri dâhil olmak üzere topluma açık bir mekâna gittikten sonra,
- Para dahil olmak üzere, dışardaki tüm madde ve yüzeylere dokunduktan sonra,
- Hasta bir kişiyle ilgilenmeden önce, ilgilenirken ve ilgilendikten sonra,
- Yemek yedikten önce ve sonra.
4. Koronavirüsün yayılmasını durdurmak açısından başka neler yapabilirim?
- Hapşırırken ve öksürürken kurallara uyun: bu sırada ağzınızı ve burnunuzu kolunuzun içiyle ya da mendille kapatın. Ardından mendili hemen atın ve ellerinizi yıkayın,
- Yüzünüze (ağız, burun, gözler) dokunmayın,
- Sosyal mesafenizi koruyun: Tokalaşmayın, sarılmayın, öpüşmeyin; gıda maddelerini, kap kacağı, bardak ve havlu gibi şeyleri ortak kullanmayın,
- Nezle ya da grip gibi semptomları olan kişilerle yakın temastan kaçının,
- Kendinizde ya da çocuğunuzda ateş, öksürük ya da solunum güçlüğü varsa gecikmeden tıbbi yardım için başvurun,
- Virüsün bulaşmış olabileceği yüzeyleri temizleyin ve genel olarak yüzeyleri daha sık temizleyin.